رقابت‌های جام جهانی فوتبال، این روزها سرخط اخبار بسیاری رسانه‌های خبری دنیا است. صرف نظر از تبعات و اغراض پیدا و پنهان در برجسته سازی و دامن زدن به اخبار یک رقابت ورزشی در سطح بالاترین و مهمترین خبرهای روز در جهان پرآشوب امروز، ظهور و بروز حاشیه‌هایی جدید در اخبار جام جهانی 2010 آفریقای جنوبی نیز قابل تامل است.
به گزارش ایسنا، این روزها، رسانه‌های تصویری و مکتوب داخلی و خارجی در کنار انعکاس پر آب و تاب اخبار بازی‌های فوتبال، پیش‌بینی نتایج این رقابت‌ها از سوی یک هشت پا در آلمان را دنبال می‌کنند. هشت پایی که پس از پیش‌بینی درست نتایج بازی های تیم ملی فوتبال آلمان، نتایج فینال این رقابت‌ها با حضور اسپانیا و هلند را هم پیش بینی کرده است!
دامنه خبرسازی‌ها پیرامون این هشت پای پیشگو چنان بالا گرفته که نخست وزیر اسپانیا پس از پیشگویی خوشایند حیوان که به طور زنده از تلویزیون اسپانیا پخش شد، به شوخی گفت: «باید از این جانور پیشگو مراقبت ویژه ای به عمل آید. فکر می کنم لازم باشد تیمی برای حمایت از این هشت پا به آلمان بفرستیم!»
تقلای نرم‌تنی گرفتار و گرسنه در آکواریومی در شهر اوبرهاوزن آلمان که در جست‌و‌جوی غذا به سوی دو ظرف منقش به پرچم کشورهای رقابت‌کننده در مسابقات فوتبال رانده می‌شود و تصادفا یا با ترفندی از سوی گردانندگان این نمایش اول به سراغ یکی از این ظرف‌ها می‌رود که با احتمال 50 درصد برنده مسابقه است شاید به عنوان شوخی ای نه چندان جالب در کنار اخبار ریز و درشتی که قرار است در حاشیه جام جهانی فوتبال به خورد میلیون‌ها مخاطب رسانه‌ها در جهان برود، چندان شایسته اعتنا نباشد اما مشکل این جاست که بعضی‌ها همین شوخی مضحک و رفتار کاملا تصادفی و بی پایه و اساس هشت پای نگون بخت را چنان جدی می‌گیرند که سرتیتر بخش‌های مختلف خبری رادیو و تلویزیون و روزنامه‌ها می‌کنند تا جایی که یک روزنامه سراسری کشور نیم صفحه اول خود را به عکسی بزرگ از این هشت پا اختصاص می‌دهد یا رسانه‌ای دیگر در بخشی که قرار است اخبار فن‌اوری را منعکس کند با آب و تاب به گزارش تصویری و اعلام روزانه پیش‌بینی‌های هشت پا و جانوران نگون بخت دیگری که به عنوان رقیب آن علم شده‌اند می‌پردازد!
البته شکی نیست که اگر از رواج‌دهندگان این قبیل پیش‌بینی های بی اساس درباره توانایی این هشت پا در پیش‌بینی نتایج مسابقات فوتبال بپرسیم خود به خرافه و مهمل بودن آن اذعان می‌کنند اما سوال اینجاست که چرا با علم به این قضیه به این مطالب پوچ و بی اساس دامن می‌زنند و آیا به تبعات ضدعلمی ترویج این قبیل خرافات در سطح عمومی خصوصا کودکان و نوجوانان فکر کرده‌اند؟ آیا صرف انتشار یک خبر در رسانه‌های خارجی که چه بسا با هدف تضعیف روحیه تیم‌های رقیب یا اهداف دیگر و چند البته در بستر فرهنگی کاملا متفاوت صورت میگیرد توجیه موجهی است که رسانه‌های داخلی به تقلید از آن و به منظور جلب مخاطب بیشتر هر خرافه‌ای را خورد مخاطبان بدهند؟
شبه علم در جهان مدرن امروز هم پرمشتری است! دکتر مهدی زارع از فعالان حوزه ترویج علم که به عنوان معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، با توجه به ظهور گاه و بی گاه مدعیان وطنی و خارجی پیش بینی زلزله و عوارض ریز و درشت پیشگویی‌های آنها با چنین پیشگویی‌هایی بیگانه نیست، درباره هشت پای پیشگو می‌گوید: «واضح است که در هر حالتی احتمال درست بودن این نوع پیش بینی 50 درصد است - چون در یک بازی نیمه نهایی جام جهانی بالاخره یکی از طرفین می‌برند!- مهم هم نیست که یک هشت پا این کار را بکند، یا یک انسان با هر وسیله ای مثل شیر یا خط، فال گیری، نوشتن یک برنامه رایانه‌یی یا ... این کار را انجام دهد. مهم این نیست که این هشت پا را چه کسی در فال گیری مورد نظر به کار گرفته، مهم میزان توجهی است که بر انگیخته و جذابیتی که شبه علم دارد.»
وی افزود:«رسانه ها هر خبری که جذاب باشد - مثل همین خبر - منتشر می کنند، ولی مساله این است که چرا اصلا این روشهای رمز آلود، شانسی، شبه علمی و مخالف عقل و تفکر همچنان مورد توجه و ظاهرا مهم هستند؟ خلاصی از تفکر و عدم نیاز به استدلال، دل سپردن به شانس و اقبال و نشان دادن صحت ظاهری نتایج چنین پیش بینی هایی - که بالاخره در بعضی موارد به همان شیوه شانسی درست از آب در می آیند - ظاهرا چنان جذابند که مردم در سراسر دنیا هنوز و همچنان به این خرافات می پردازند.
البته جام جهانی فوتبال بهانه این توجه جهانی به یک خبر شبه علمی است، ولی همین بهانه به خوبی نشان داده است که چگونه شبه علم در میان مردم دنیای امروز در دهه دوم از سده بیست و یکم قوی است و بشر در دنیای امروز چه راه طولانی در پیش رو دارد تا به روش علمی و تفکر علمی و استدلال و غلبه خرد در کار خود باور بیاورد.»
زارع در عین حال به چند نکته جالب در ماجرای این جناب هشت پا می‌پردازد: «ناپیدا بودن روشی که برای پیش بینی به کار می گیرد -اصلا روشی به کار می برد؟- حتی اگر از هشت پا هم در پیش بینی استفاده شود و عملا همه هم بدانند که هیچ روشی در کار نیست، باز هم رسانه ها از او و نتایجش خبر و گزارش پخش می‌کنند! و اینکه مردم بالاخره به مطالب رمزآلود، حتی اگر منبع آن هشت پا هم باشد، توجه نشان می دهند!
وی گفت: « به نظرم از همه مهمتر یک جنبه در این توجه به هشت پا - و به طور کلی فال بینی - نهفته است: هر جا که مساله مهمی در میان باشد، پیچیدگی در کار باشد، مردمان از روند کار سر درنیاورند و داده های کافی در اختیار همه نباشد، چه کاری راحت تر از فرار از روش علمی، دوری از تفکر، تعقل و استدلال و اجتناب از فشار آوردن به مغز وجود دارد؟ بسیاری به دنبال پیش‌بینی غیر علمی - به صورت فال بینی - می روند، خیال همگان هم راحت است که این نوع روش‌ها ظاهری از دانایی یا علم در خود دارند، ولی هیچ کس، هیچ روزی نخواهد توانست مراحل و متدولوژی این نوع پیش‌بینی را پیدا کرده و تبیین کند و این هنگامی است که از علم و روش علمی دوری جسته ایم.»
زارع با اشاره به شباهت های این موضوع به استفاده از شبه علم در پیش گویی زلزله گفت: «آنجا هم همین اهمیت موضوع، پیچیدگی، نبود داده کافی و پناه بردن هر از چند گاه به شبه علم وجود دارد. هر از گاهی مردمان در حل معضلات خویش به روشهای پنهان و ظاهرا علمی، ولی سهل الوصول و در ظاهر رازآلود و سری پناه می برند. همچنان شبه علم جذاب است و این مساله چالش بزرگ پیش روی دانشگران در دنیای امروز و سده بیست و یکم را نشان می دهد. راه درازی برای غلبه بر شبه علم در تمام جهان وجود دارد و متاسفانه بی خردی و تمایل به رها شدن از تفکر و روش علمی هنوز در دنیا بسیار قوی است و همزمان میدان دادن به رمالان، فال گیران و جادوگران و شبه دانشگران -!- ادامه دارد.»
رسانه‌ها در انعکاس اخبار به زمینه‌های فرهنگی پذیرش خرافه توجه کنند
دکتر حسن زاده، مدیرگروه ترویج علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور هم در گفت و‌گو با خبرنگار «علمی» ایسنا در خصوص انعکاس خبر پیش‌بینی‌های هشت پا برای نتایج مسابقات جام جهانی 2010 و ارتباط آن با ترویج خرافه پرستی و شبه علم می‌گوید: این موضوع، علمی و حتی شبه علم نیز نیست، بحثی برای سرگرمی است. در کشورهای غربی مردم از هر چیزی برای شاد بودن و سرگرمی استفاده می‌کنند و استفاده از این هشت پا برای پیشگویی نتایج بازی‌های تیم ملی دو کشور هم فقط یک موضوع سرگرمی است.
وی درباره علت درست از آب در آمدن پیش بینی‌های هشت پا، سه فرضیه را مطرح کرد و گفت: ممکن است در اصل خود این قضیه ساختگی باشد کما اینکه در موردی دیده شده که با استفاده از فتوشاپ نتیجه‌ای را اعلام کرده بودند و سپس افرادی که دست اندرکار این قضیه هستند موضوع را تکذیب کرده و مجددا پیشگویی کذایی را انجام داده و گفتند که نتیجه تایید شده است، بنابراین اساسا انجام چنین پیش‌بینی‌هایی که در صفحات تلویزیون، روزنامه و رسانه‌های خبری نمایش داده شده مورد تردید است.
حسن زاده اضافه کرد: فرضیه دوم این است که حتی با وجود انجام چنین نمایشی، هشت پا به صورت کاملا تصادفی وارد جعبه‌ای که مربوط به پرچم یک کشور است، شده که در این صورت هم امری کاملا اتفاقی است که هیچ مبنای علمی ندارد.
مدیر گروه ترویج علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور ادامه داد: بنابراین این مساله با هیچ مبنای علمی سازگار نیست و تصادفی است و ممکن است ما نیز با انجام این تصادف به نتیجه ای دست یابیم که نادرستی این کار اثبات شود و اگر هشت پا دارای توان پیشگویی بود و می توانست کارهایی از این نوع را انجام دهد، قطعا داخل آن قفس زندگی نمی کرد و بسیاری از کارهای دیگررا نیز می‌توانست انجام دهد، چرا که تاکنون هیچ کدام از این موارد نبوده و به صورت تصادفی برای خوردن صدفی وارد جعبه شده و در آن جعبه هم به‌طور تصادفی توانسته آن نتیجه را پیش‌بینی کند.
ادعای پیشگویی‌های هشت پا می‌تواند زمینه‌ای ذهنی برای سوء استفاده‌های بعدی باشد! حسن‌زاده اضافه کرد: مساله سوم این است که می تواند دستی پشت پرده این قضیه باشد که بخواهد با اغراق بیش از اندازه زمینه‌ای ذهنی را برای سوء استفاده‌های بیشتر فراهم کند و به عنوان مثال گروهی خواسته باشند که با استفاده از این نتایج که حیوانی را شرطی کرده‌اند، بر اساس شرطی کردن کاری را که درست در می‌آید اعلام کنند و سپس زمینه‌ای را فراهم کنند که مثلا در پیشگویی‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... می‌توانند سوء استفاده کرده و به منافع خود دست یابند.
مدیر گروه ترویج‌علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در ادامه خاطرنشان کرد: بنابراین توصیه می‌شود که برای جلوگیری از این گونه موارد و به منظور پیشگیری از لطمه به اعتماد مردم نسبت به پدیده‌های علمی در انعکاس خبر اولا به‌عنوان موضوعی سرگرمی به آن پرداخته شود نه به‌عنوان یک موضوع علمی و در این حالت هم حتما در کنار آن گفته شود که با هیچ منطق علمی سازگار نیست.
وی در گفتوگو با ایسنا تصریح کرد: برای مثال گفته می‌شود برخی از حیوانات مانند کلاغ، موش و... امواج زلزله را زودتر از انسان دریافت می‌کنند که این بحث فیزیکی و قابل آزمایش است و در عالم واقع برخی حیوانات امواج مخصوصی که حس انسان توانایی درک ندارد، دریافت می‌کنند و این توانمندی طبیعی آنها است.
بنابراین اگر این مساله را به آن مرتبط کنیم که مثلا چرا موش می‌تواند امواج زلزله را درک کند، پس هشت پا هم می‌تواند پیشگویی کند که در این مورد موضوع فیزیکی و علمی به صورت شبه علم برای ترویج خرافات مورداستفاده قرار گیرد.
وی افزود: برهمین اساس در این مورد بحث پیشگویی است اما پیشگویی معمولا بر اساس استدلال و عقلانیت اتفاق می‌افتد و حتی در علم آمار نیز که وارد مساله احتمالات می شویم و بر اساس احتمالات قضیه‌ای را پیشگویی می‌کنیم اتفاقی براساس این که کثرت امکان رخ دادن قضیه را پیشگویی می‌کنیم مدنظر قرار میگیرد.
مدیر گروه ترویج علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، خاطرنشان کرد: بنابراین هشت پا نمی‌تواند دارای قدرت استدلال و عقلانیتی باشد که بتواند پیشگویی کند، لذا این بحث برحسب سرگرمی قابل طرح است، ولی در کنار انعکاس آن برای اینکه آسیب به قشرهای زودباور جامعه نزند، حتما بایستی در انعکاس خبر خیلی اغراق نشود و حتما اشاره شود که این موضوع با هیچ کدام از فرضیه‌های علمی سازگار نیست.
حسن زاده در خصوص اینکه چنین موضوعی چه تاثیری در ترویج خرافه پرستی می‌گذارد، عنوان کرد: بحث خرافات مختص به کشور خاصی نیست، در تمام کشورها وجود دارد چرا که در حال حاضر خرافاتی‌ترین انسان ها را در کشور انگلیس می‌توان دید که برخی در روزهای خاص برای دیدن ارواح به مکان‌های خاصی مراجعه می‌کنند و با توجه به بحث‌های بسیار زیادی که در ارتباط با خرافات در کشورهای پیشرفته غرب و شرق وجود دارد، این امکان وجود دارد که بسترهای اجتماعی زمینه را برای پذیرش یک موضوع خرافی آماده‌تر می‌کند، مثلا فرض کنید که بحث خرافی را با بحث‌های ماوراءالطبیعه و متافیزیکی مخلوط کنیم، آنجاست که یک خرافه حالت تقدس پیدا می‌کند.
مدیر گروه ترویج علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تصریح کرد: در این شرایط زدودن خرافه سخت تر می‌شود و با توجه به پیشینه‌های فرهنگی شرقی ما، در کشورهای شرقی نسبت به کشورهای پیشرفته زمینه برای نهادینه شدن خرافات بیشتر به چشم می‌خورد.
رسانه‌ها صبغه غیر علمی و تصادفی بودن این قبیل ادعاها را پر رنگ کنند! وی خاطرنشان کرد: زمینه‌های فرهنگی در پذیرش خرافه تاثیرگذار هستند و باید با در نظر گرفتن زمینه‌های فرهنگی اخبار و مفاهیم را انعکاس دهیم و با در نظر گرفتن حساسیت‌ها حتما صبغه غیر علمی و تصادفی بودن آنها را پر رنگ کنیم و در انعکاس اخبار جنبه تصادفی را بیشتر مورد توجه قرار دهیم و تنها در حد یک مساله سرگرمی به آن نگاه کنیم.
هشت پا، پایین ترین درجه رشد مغزی را در بین حیوانات دارد! دکتر هومن ملوک‌پور- جراح و دامپزشک - هم در گفت و گو با خبرنگار «علمی» ایسنا در این زمینه گفت: یکسری توانایی‌هایی که حیوانات دارند از نظر ما خارق العاده است و در بعضی از موارد از توانایی ما خارج است و یا برخی از حیوانات هستند که زلزله را زودتر از آن‌که ما متوجه شویم می‌فهمند و می‌توانند پیش بینی کنند و علایم را نشان دهند. بنابراین بعضی از کارها را حیوانات می توانند انجام دهند که آن نیز به دلیل قدرتی است که خالق در نهادشان قرار داده است یعنی وقتی علت آن را متوجه می‌شوید مساله چندان پیچیده‌ای نیست.
ملوک‌پور افزود: بر همین اساس پیش بینی نتایج مسابقات فوتبال توسط هشت پا (اختاپوس) چیزی کاملا خارج از دایره علمی است به دلیل آن‌که اولا اختاپوس یا هشت پا از حیواناتی است که پایین‌ترین درجه رشد مغزی را دارد و اینکه همین اختاپوس در ابتدای مسابقات پیش بینی کرده بود که آلمان قهرمان این دوره از مسابقات جام جهانی می‌باشد اشتباه در پیش بینی‌هایش بوده است.
نمایش پیشگویی‌های هشت پا نمونه‌ای از آزار و سوء استفاده انسان از حیوانات است! این جراح و دامپزشک عنوان کرد: فکر می‌کنم این مسائل بیشتر همان سوءاستفاده‌های انسان از حیوان است که در بعضی از اوقات خود را به این شکل نشان می‌دهد. حیوانات را به راحتی می‌توان شرطی کرد مانند حیواناتی که در سیرک هستند که معمولا با گرسنه نگهداشتن نیز این کار را انجام می‌دهند.
وی درباره اینکه آیا این مساله می‌تواند آموزش دادن حیوان باشد، اظهار کرد: حتما همین‌طور بوده است زیرا حیوانات هوش ندارند یعنی هیچ موجودی به غیر از انسان، میمون و تا حدودی دلفین هوش ندارد و تعریف هوش یعنی سرعت استنتاج به عبارتی موجودی مانند انسان می تواند از یک A و B حرف C را نتیجه‌گیری کند اما هیچ حیوانی توانایی انجام این کار را ندارد و حیوانات تنها می‌توانند شرطی شوند و از A به B برسند.
ملوک‌پور خاطرنشان کرد: اما در مورد پیش بینی نتایج مسابقات فوتبال باید عنوان کرد که هر تیمی که در این مسابقات شرکت می‌کند هشت بازی را انجام می‌دهد و احتمال دارد فردی در قرعه کشی و شرط بندی‌هایی که انجام می دهد هشت نظر درست داده باشد که در واقع شانس یک فرد است به هر حال این موارد نیز می‌تواند راهی برای پول درآوردن باشد، مساله دیگر آن‌که فیلمی که از اختاپوس یا هشت پا نشان می‌دهند چند بار از ان فیلم گرفته‌اند که یک‌بار درست و براساس نتیجه مدنظرشان بوده است که پخش کرده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: به عنوان کسی که رفتارشناسی حیوانات را می‌شناسد نمی‌توانم از نظر علمی بار علمی به این مساله دهم که یک حیوان توانایی پیشگویی آینده را هم در این مساله داشته باشد.
جای این گونه اخبار در صفحات سرگرمی رسانه‌ها است!
دکتر افخمی ــ استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی - هم در گفتوگو با خبرنگار «علمی» ایسنا در پاسخ به این سوال که آیا انتشار اخبار مبتنی بر خرافات و شبه علم مثل پیش‌بینی‌های یک هشت پا در رسانه‌ها مجاز است گفت: در انعکاس این گونه اخبار دو رویکرد وجود دارد. اولین رویکرد فال بینی است رسانه هایی که این نوع اخبار را منعکس می‌کنند به رسانه‌های زرد و جنجالی معروف هستند. در مقابل این رویکرد، افرادی وجود داردند که آینده نگر بوده و به فال بینی مشهور هستند.
وی ادامه داد: در دنیای ورزش بخش عمده اتفاقات بر اساس پیش‌بینی است، بنابراین هر چیز که بتوان با آن مشتری جذب شود، در حرفه روزنامه نگاری جا دارد.
افخمی با تاکید بر این که رسانه‌های خارجی با انعکاس چنین اخبار به آن با نگاه سرگرمی می‌نگرد، خاطرنشان کرد: این رسانه‌ها در حقیقت انعکاس فرهنگ عامه را انجام داده و در واقع یک واقعیت است که عده‌ای به این گونه خبرها باور دارند، البته حتی اگر این باور غلط باشد، انعکاس آن به علت این که واقعیت است، درست می‌باشد.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: هر واقعیتی در یک جامعه می‌تواند تبدیل به یک خبر شود و چنانچه زوایه‌ای که ما نگاه می‌کنیم بتواند ارزش‌های خبری داشته باشد و این که چند نفر آن را به عنوان یک رفتار علمی و یا غیر علمی قبول دارند در عرصه روزنامه نگاری به خصوص روزنامه نگاری که بازار محور است، اشکالی ندارد، چرا که دروغ نگفته و به کسی بر چسب و تهمت نزده است!
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بنابراین نوع رسانه و نوع مخاطب به طور غیر مستقیم تعیین می‌کند که روزنامه نگار خبری را انتخاب کرده و انعکاس دهد.
وی تصریح کرد: رویدادهای خبری که روزنامهنگار منعکس می‌کند، الزاما نباید تتاثیرات آن از سوی آزمایش به دست آید. روزنامه نگار رویدادی را منعکس می‌کند و به عنوان مثال قمه زدن از نظر عقلی درست نیست، اما وقتی عده‌ای این کار را انجام می‌دهند، خبر آن را می‌توان منعکس کرد و خبر خیلی از آیین‌های سنتی هم در دنیا منعکس می‌شود بنابراین این نوع خبرها ریشه در فرهنگ و سنت‌های جامعه دارد و فرهنگ‌ها و سنت‌ها می‌تواند مبنای برای ارزش‌های خبر باشد.
به گفته وی، جای این گونه اخبار در صفحات سرگرمی رسانه‌ها است و بخش‌های علمی به آنها توجهی ندارند.
:: موضوعات مرتبط:
خواندنی ها ,
,
:: بازدید از این مطلب : 210
|
امتیاز مطلب : 24
|
تعداد امتیازدهندگان : 7
|
مجموع امتیاز : 7
عضو شوید
عضویت سریع
آمار
وب سایت:
آمار مطالب
آمار بازدید
